Διατροφικές συμβουλές για ενίσχυση του ανοσοποιητικού συστήματος

Η διατροφή παίζει ουσιαστικό ρόλο στη ρύθμιση της βέλτιστης ανοσολογικής απόκρισης, παρέχοντας επαρκή θρεπτικά συστατικά σε επαρκείς συγκεντρώσεις για τα κύτταρα του ανοσοποιητικού συστήματος. Υπάρχει μεγάλος αριθμός μικροθρεπτικών συστατικών, όπως μέταλλα και βιταμίνες, καθώς και ορισμένα μακροθρεπτικά συστατικά όπως ορισμένα αμινοξέα, η χοληστερόλη και τα λιπαρά οξέα τα οποία έχουν αποδειχθεί ότι ασκούν ένα πολύ σημαντικό και συγκεκριμένο αντίκτυπο στην κατάλληλη ανοσοποιητική δραστηριότητα.

Τα θρεπτικά συστατικά που προσλαμβάνονται από τη διατροφή είναι απαραίτητα για την ανάπτυξη, την κυτταρική λειτουργία και ανάπτυξη ιστών, την παροχή ενέργειας αλλά και την ανοσολογική άμυνα του οργανισμού (nutritional immunology) ενώ φαίνεται ότι υπάρχει μια αμφίδρομη σχέση μεταξύ διατροφής, μόλυνσης και ανοσίας, όπου αλλαγές σε ένα συστατικό επηρεάζουν τα άλλα.

Η κακή θρέψη (malnutrition) λόγω  υποσιτισμού ή της κατανάλωσης «κακής ποιοτικά» διατροφής και ελλιπούς σε μακρο- και μικροθρεπτικά συστατικά, μειώνει την αποτελεσματικότητα του ανοσοποιητικού συστήματος, όχι μόνο προκαλώντας επιδείνωση της ανοσολογικής προστασίας αλλά λόγω της μείωσης της αποτελεσματικότητάς του κατά την κατάλληλη εξάλειψη των παθογόνων παραγόντων, καθιστώντας έτσι τους ανθρώπους απροστάτευτους σε μια τεράστια ποικιλία ασθενειών.

Η λειτουργία του ανοσοποιητικού μπορεί να βελτιωθεί με την αναπλήρωση των ελλιπών μικροθρεπτικών συστατικών στα συνιστώμενα επίπεδα, αυξάνοντας έτσι την αντίσταση στη μόλυνση και την υποστήριξη της ταχύτερης ανάρρωσης. Αν η δίαιτα από μόνη της είναι ανεπαρκής είναι πιθανό να χρειαστούν διατροφικά συμπληρώματα για την ενίσχυση του ανοσοποιητικού

Επίσης, καθώς οι άνθρωποι γερνούν, ο κίνδυνος και η σοβαρότητα των λοιμώξεων ποικίλλει ανάλογα με την ικανότητα του ανοσοποιητικού και το πώς το ανοσοποιητικό σύστημα αναπτύσσεται, ωριμάζει και εξασθενεί και είναι απαραίτητη η συμπλήρωση μικροθρεπτικών συστατικών με βάση συγκεκριμένες ανάγκες που σχετίζονται με την ηλικία.

Διατροφικά συστατικά με ευεργετική δράση για το ανοσοποιητικό μας:

Η βιταμίνη Α παίζει ουσιαστικό ρόλο στη ρύθμιση της έμφυτης και κυτταρικής ανοσίας και της ανταπόκρισης των αντισωμάτων. Η βιταμίνη Α επηρεάζει τις διαδικασίες που σχετίζονται με την κατάλληλη απελευθέρωση κυτοκινών και την παραγωγή αντισωμάτων, σχετίζεται με μειωμένη παραγωγή μακροφάγων και μειωμένη ωρίμανση και πολλαπλασιασμό των Τ- και β-λεμφοκυττάρων και με μειωμένη φαγοκυτταρική δραστηριότητα και οξειδωτική διάσπαση των μακροφάγων που λαμβάνει χώρα κατά τη διαδικασία της φλεγμονής μαζί με μείωση του αριθμού των φυσικών φονικών κυττάρων (ΝΚ).

Οι βιταμίνες Β1, Β2, Β3 και Β12 δρουν ως συνένζυμα σε πλήθος καταβολικών και αναβολικών ενζυματικών αντιδράσεων και είναι βασικοί συμπαράγοντες για πολλές σημαντικές κυτταρικές μεταβολικές οδούς.

Η βιταμίνη C εμπλέκεται στη ρύθμιση μιας ευρείας ποικιλίας ανοσολογικών λειτουργιών και παίζει ρόλο ως ρυθμιστής της κυτταρικής σηματοδότησης. Μέσω της κύριας λειτουργίας του ως αντιοξειδωτικού, μπορεί να δράσει έναντι των ενεργών μορφών οξυγόνου. Ακόμα, είναι υπεύθυνη για τη διακοπή της δράσης των προφλεγμονωδών κυτοκινών και την αναστολή της έναρξης της αντίδρασης NF-Κb. Η Βιταμίνη D ασκεί πολλούς αντιφλεγμονώδεις ρόλους, αφού οι υποδοχείς της εκφράζονται σε διαφορετικά όργανα σε όλο το ανθρώπινο σώμα. Η βιταμίνη D ασκεί αντιφλεγμονώδη δράση, εμποδίζοντας την έκκριση των προφλεγμονωδών κυτοκινών IL-6 ή TNFα στα μονοκύτταρα, του TNF-α, IFN-γ, IL-6, IL-2 και IL-17.

Ο ψευδάργυρος μπορεί να αναστέλλει το μονοπάτι σηματοδότησης NF-κB, μέσω πολλών προτεινόμενων μηχανισμών και μπορεί να αναστέλλει τον TNF-α. Παρατηρήθηκε ότι τα παχύσαρκα άτομα με χαμηλές συγκεντρώσεις ψευδαργύρου στο πλάσμα είχαν υπερέκφραση των γονιδίων IL-1β, IL-1α και IL-6. Έχει αναφερθεί ότι η σύνθεση κυτοκίνης εξαρτάται από την κατάσταση του ψευδαργύρου και αυτό σχετίζεται στενά με τη χρόνια φλεγμονή.

To σελήνιο εμπλέκεται στη λειτουργία του μεταβολισμού του θυρεοειδούς και του καρδιαγγειακού συστήματος καθώς και στη διασφάλιση ενός λειτουργικού ανοσοποιητικού συστήματος και στην πρόληψη του καρκίνου. Το σελήνιο εμπλέκεται στη ρύθμιση της σύνθεσης των φλεγμονωδών μεσολαβητών και, επίσης, μπορεί να αυξήσει τη δραστηριότητα των φαγοκυτταρικών κυττάρων.

Τα προβιοτικά μπορούν να ρυθμίσουν την ανοσολογική λειτουργία στη γαστρεντερική οδό και σε πιο απομακρυσμένους ιστούς μέσω της επίδρασής τους στο ανοσοποιητικό σύστημα του βλεννογόνου και στα κυκλοφορούντα ανοσοκύτταρα που κυκλοφορούν από και προς τα σημεία του βλεννογόνου. Οι πληθυσμοί αυτών των ευεργετικών μικροβίων μπορούν να μειωθούν σε μόνιμους πληθυσμούς βακτηρίων της γαστρεντερικής οδού σε ηλικιωμένους σε συνδυασμό με μειωμένες ειδικές για το εντερικό αντιγόνο εκκριτικές αποκρίσεις IgA που προστατεύουν από βακτήρια, ιούς και μύκητες. Tα προβιοτικά μπορεί να μειώσουν τη συχνότητα εμφάνισης και τη σοβαρότητα των μολυσματικών ασθενειών στους ηλικιωμένους.

H λακτοφερρίνη είναι μία μη αιμική γλυκοπρωτεϊνη που ανήκει στην οικογένεια των τρανσφερρινών. Βρίσκεται στα εξωκρινή βιολογικά υγρά: μητρικό γάλα, δάκρυα, βρογχικές εκκρίσεις, εκκρίσεις γαστρεντερικού συστήματος και έχει αντιβακτηριακή, αντιοξειδωτική, ανοσολογική και προστατευτική δράση έναντι: RTIs, SARS-COV-2, Helicrobacter Pylori, ανεπάρκεια Fe σε εγκυμοσύνη, δέρμα. Αυξάνει την άμυνα-ενισχύει το ανοσοποιητικό και έχει βραθεί ότι ημερήσια δόση λακτοφερρίνης 200mg/d είναι δυνατό να οδηγήσει σε μείωση της συγκέντρωσης IL-6 σε ορισμένες πληθυσμιακές ομάδες.

Παράλληλα όμως με μεμονωμένα διατροφικά συστατικά άλλοι παράγοντες όπως η παχυσαρκία, ο ύπνος και η κόπωση επηρεάζουν επίσης το ανοσοποιητικό μας σύστημα. Οι μεταβολικές διαταραχές που συνδέονται με την παχυσαρκία οδηγούν σε ανοσολογική ενεργοποίηση σε ιστούς όπως ο λιπώδης ιστός, το ήπαρ, το πάγκρεας και τα αγγεία, και τα άτομα συχνά παρουσιάζουν αυξημένους δείκτες πλάσματος χρόνιας φλεγμονής χαμηλού βαθμού. Εκτός από τα κύτταρα του ανοσοποιητικού που παίζουν ρόλο στη διαιώνιση της χρόνιας νόσου, έχει περαιτέρω αποδειχθεί ότι η παχυσαρκία επηρεάζει αρνητικά την ανοσία, όπως αποδεικνύεται από τα υψηλότερα ποσοστά αποτυχίας του εμβολίου και τις επιπλοκές από μόλυνση.

Ο ύπνος επίσης και το ανοσοποιητικό σύστημα σχετίζονται αμφίδρομα. Ουσίες του ανοσοποιητικού συστήματος, ιδιαίτερα οι κυτοκίνες IL-1 και TNF, και PGD2 εμπλέκονται στη ρύθμιση του αυθόρμητου, φυσιολογικού ύπνου και μεσολαβούν στην αύξηση της ποσότητας και της έντασης του ύπνου NREM μετά την πρόκληση της άμυνας του ξενιστή με παθογόνα.

Βιβλιογραφία:

1. Crawford C, Brown LL, Costello RB, Deuster PA. Select Dietary Supplement Ingredients for Preserving and Protecting the Immune System in Healthy Individuals: A Systematic Review. Nutrients. 2022 Nov 1;14(21):4604.
2. Dunbar CL, Aukema HM, Calder PC, Gibson DL, Henrickson SE, Khan S, Mailhot G, Panahi S, Tabung FK, Tom M, Upton JEM, Winer DA, Field CJ. Nutrition and immunity: perspectives on key issues and next steps. Appl Physiol Nutr Metab. 2023 Mar 8.
3. Munteanu C, Schwartz B. The relationship between nutrition and the immune system. Front Nutr. 2022 Dec 8;9:1082500.
4. Pecora F, Persico F, Argentiero A, Neglia C, Esposito S. The Role of Micronutrients in Support of the Immune Response against Viral Infections. Nutrients. 2020 Oct 20;12(10):3198.
5. Smith TJ, Wilson MA, Karl JP, Orr J, Smith CD, Cooper AD, Heaton KJ, Young AJ, Montain SJ. Impact of sleep restriction on local immune response and skin barrier restoration with and without “multinutrient” nutrition intervention. J Appl Physiol (1985). 2018 Jan 1;124(1):190-200.
6. Tourkochristou E, Triantos C, Mouzaki A. The Influence of Nutritional Factors on Immunological Outcomes. Front Immunol. 2021 May 31;12:665968.